Wapen Valkenswaard

Geschiedenis van het wapen

De schepenbank gebruikte achtereenvolgens vier zegels: één uit de 14de eeuw met de beeltenis van de Heilige Willebrord, nog één uit de 14de eeuw waarop naast het heiligenbeeld een klein, niet nader te beschrijven schildje staat afgebeeld, één uit de 15de eeuw, waarin Willebrord het wapenschild Cuijk vasthoudt, en één uit de 16de eeuw, waarin het wapenschild Cuijk is vervangen door dat van Van der Clusen. Het vierde zegel werd in de jaren 1760-1771 en het eerstgenoemde zegel in de jaren 1777-1782 door het dorpsbestuur van Valkenswaard gebruikt om onder meer borgbrieven te bekrachtigen. De burgemeester - een allochtoon - schreef in 1815 aan de gouverneur der provincie dat de gemeente tot de inlijving van Holland bij het Franse Keizerrijk (1810) een wapen had gebruikt met de beeltenis van de Heilige Nicolaas, in bisschoppelijk gewaad, "zijnde de patroon van de gemeente". De oorsprong zocht hij bij het plaatselijke Nicolaasgilde. Het cachet was op dat moment zoek. Hij had vermoedelijk een vage afdruk van het 14de-eeuwse stempel onder ogen gehad en toegepast op de plaatselijke situatie. De burgemeester verzocht om bevestiging van het oude wapen dan wel verlening van een nieuw, meer overeenkomstig de oorsprong van de naam Valkenswaard. Met name wees hij op de valkenvangst en stelde een gekroonde valk voor.
Het bij diploma van 28 september 1819 bevestigde wapen is omschreven als volgt: "Zijnde een blaauw sch[ild, beladen met het beeld van] St. Nicolaas van goud." De kleuren zijn de rijkskleuren. Rijksarchivaris J. Smit schreef in 1932 al een artikel over de gemeentewapens van Waalre, Valkenswaard en Aalst en stelde voor dat Valkenswaard bij herziening van de grenzen de kleuren zou aanpassen en de tekening verbeteren. Beter vond hij de toevoeging van een valk "aan de rechterhand van de heilige". Het gemeentebestuur werd van dit voorstel in kennis gesteld.

Na de samenvoeging van 1934 voerde de gemeente tot 1942 officieel geen wapen, maar bleef het wapen van de voormalige gemeente Valkenswaard gebruiken. Eerst in 1939 ging men over tot verzoek om bevestiging van het oude wapen. Door foute adressering - eigen schuld van het gemeentebestuur - moest het verzoek worden overgedaan (26 augustus 1940). De Hoge Raad van Adel deelde vervolgens begin 1942 - terecht - mee dat het oude wapen op historische en heraldische gronden niet aan de tegenwoordige gemeente kon worden toegekend. Een nieuw passend wapen zou op korte termijn worden verleend. Bij besluit van de waarnemend secretaris-generaal van het departement van Algemene Zaken van 8 juli 1942 nr. 397 werd aan de gemeente een nieuw wapen verleend: "In goud een slechtvalk in natuurlijke kleur, gekapt en geschoend van keel, zittende op een vuist, gehandschoend van hetzelfde en vergezeld in de rechter bovenhoek van een posthoorn van hetzelfde, beslagen van zilver, in den linker bovenhoek van een merlet van keel en in den schildvoet van een lelie van hetzelfde met afgesneden voet. Het schild gedekt met een gouden kroon van drie bladeren en twee paarlen." Het wapen vertoont naast een valk als het sprekende element tekens uit de wapens van de families Van Horne, Van Cuijk en Van Rotselaar. Dit besluit werd - in verband met de tijd - aanvaard. Al op 18 oktober 1945 richtte het gemeentebestuur een verzoek aan Hare Majesteit om intrekking van het besluit van 1942 en vroeg opnieuw bevestiging van het oude wapen. Emotionele redenen op godsdienstige basis lagen hieraan ten grondslag, terwijl de valkerij waaraan de gemeente haar naam dankt door het gemeentebestuur werd geminimaliseerd. Aanvankelijk werden de verzoeken niet gehonoreerd. In 1950 ging het gemeentebestuur officieus het "nieuwe" wapen gebruiken. Opnieuw volgde na druk van de R.K.-parochie in 1952 een nieuw verzoek, met dezelfde argumenten. De Hoge Raad van Adel wees het verzoek af, maar de minister van Binnenlandse Zaken week van dat standpunt af en er volgde een bevestiging van het wapen van 1819, een fout van de Hoge Raad van Adel zelf, en wel bij Koninklijk Besluit van 10 februari 1954 nr. 11. Verzoeken aan het gemeentebestuur uit 1983 en 1989 om een nieuw wapen met Sint-Nicolaas als schildhouder vast te stellen, vonden geen gehoor.

bronnen:

Originele wapendiploma in RHCe, THA, Atlantisnr. 23990 (1819).
Foto wapen (1819) uit Wapenregister Hoge Raad van Adel: RHCe, THA, Zegelkaarten, doos 2.
Jan Melssen, ‘Over wapens en zegels: Valkenswaard’, Kroniek van de Kempen 6 (1986) [Hapert, 1988] 113-115.
J.Th.M.Melssen, ‘Wapen en vlag van Valkenswaard’, ’t Periodiekske 6 (1992) nr. 3, p. 8-14; nr. 4, p. 6-8.
Rapport betreffende herziening van de wapens van gemeenten en de instelling van wapens voor de dorpen in de Regio Eindhoven [Noordbrabantse Commissie voor Wapen- en Vlaggenkunde, september 1996].